گزیده نشریه داخلی افق اندیشه شماره دو

هنر شیشه گری

هنر شیشه گری

صنعت شیشه سازی در ایران صنعتی قدیمی بوده و از روزگاران کهن در خاور نزدیک شهرت داشته است آریستوفان نویسنده یونانی در قرن پنجم قبل از میلاد – در یکی از روایاتش به کاربرد جام های شراب ساخته شده از شیشه در دربار ایران اشاره می کند . هم چنین کاوش گران آثار باستانی در غرب عربستان به برخی از ظروف شیشه ای نیمه شفاف و مایل به سبز و دست بندهای شیشه¬ای میناکاری شده با شیشه از رنگ دیگر دست یافته¬اند . از قدیمی ترین ظرف های شیشه ای ارزشمند ایرانی که بشقابی از روزگار ساسانی است که در شمال ایران پیدا شده و نقش پرنده¬ای افسانه ای در آن کنده کاری شده است .

طرز ساخت شیشه دست ساز : ابزار کار شیشه گری دستی بسیار مختصر و ساده است .
مهم ترین وسیله این صنعت لوله¬ای فولادی به طول 100 تا 120 سانتی متر است که اصطلاحا « دم » نامیده میشود . این لوله توخالی است و برای برداشتن شیشه از داخل کوره مورد استفاده قرار می گیرد . شیشه گران با فرو بردن آن به داخل شیشه مذاب و چرخاندن آن مقدار کمی از شیشه را که اصطلاحاً درباره نام دارد ، از داخل کوره برداشته ، سپس در لوله می دهند . به این ترتیب گوی کوچکی که به آن « گوی اول » می گویند به دست می آید .
بعد از سرد و سخت شدن این گوی مجدداً دم را به داخل شیشه مذاب فروبرده و شیشه لازم را برای ساخت وسیله مورد نظر بر می دارند . تهیه گوی اول به صنعت گر امکان می دهد تا مقدار شیشه ای که در مرحله دوم بر میدارند در تمام نقاط دارای قطر مساوی بوده و محصولی که تولید میشود دارای قطر یکسان باشد . اما چون در این مرحله غلظت شیشه مذاب کم و قابلیت شکل پذیری آن ناچیز است و از سوی می بایست فرم متناسب و قطر مساوی و یکسان داشته باشد ، صنعت گر ، لوله دم را روی میله ای که دارای سر دو شاخه است قرار می دهد و در حالیکه دم را به طور مرتب می چرخاند ، آن را در داخل وسیله دیگری که در قاشق نام دارد ، قرار می دهد .
قاشق عبارت از چوب استوانه ای به ارتفاع هفت و قطر پانزده سانتی متر است و دارای یک سطح فرورفتگی است که به میله-ای فلزی متصل است . صنعت گر ضمن کار و به منظور جلوگیری از سوختن قاشق و نیز برای آن که شیشه مذاب به قاشق نچسبه ، هر چند دقیقه یکبار آن را در داخل آب فرو می برد . پس از انجام این عمل ، استاد کار به اندازه دلخواه در لوله فولادی دمیده و گوی کره مانندی به وجود می¬آورد .
آن گاه پشت دستگاه مخصوصی که عبارت از یک نیمکت و دو میله افقی در اطراف است نشسته و دم را روی میله های طرفین نیمکت قرارداده و آن را می غلتاند و برای پیشگیری از کج شدن بار به طرف پائین ، با انبر و تخته به شکل دادن آن می پردازد . در تعدادی از کارگاه ها استفاده از قالب رواج دارد و استاد کار بعد از " قاشقی کردن بار " آن را در داخل قالب قرارداده و عمل دمیدن را انجام میدهد . پس از تبدیل شیشه مذاب به شیشه که تولیدش مورد نظر استاد کار است ، کارگر وردست با لوله دیگری که در "واگیره" نام دارد به کمک استاد کار آمده و صنعتگر به به آهستگی انتهای وسیله ساخته شده را به واگیره که حاوی مقدار کمی شیشه مذاب است ، می چسباند و آن گاه با قیچی خیس روی شیشه را خط می اندازد و با ضربه ملایمی آن را از لوله اصلی جدا و محصول را به واگیره منتقل می کند .
اشیای ساخته شده شیشه ای چنانچه در مجاورات هوای عادی نگه داشته شوند ، پس از دقایقی به علت سرد شدن سطح شیشه ها و گرم ماندن درون آن ها می شکنند . به همین جهت باید اشیای ساخته شده به تدریج و در مدت طولانی خنک شوند . برای این منظور در هر کارگاه ، گرم خانه ای با درجه حرارت 450 تا 550 درجه سانتی گراد وجود دارد که اشیای ساخته شده را درون آن قرار داده و سپس کوره را خاموش می کنند تا اشیای همزمان با سرد شدن هوای کوره خنک شوند .
اینکار معمولاً بین 24 تا 48 ساعت و تا زمان پائین آمدن تدریجی حرارت داخل گرم خانه و رسیدن آن تا درجه حرارت هوای معمولی ادامه می یابد .

گردآورنده: منا ذوقی

 منبع: نشریه داخلی افق اندیشه شماره دو

• قبلی
• بعدی